Porphyria Cutanea Tarda (PCT)

Deze informatie dient om u te helpen meer over porphyria cutanea tarda (PCT) te begrijpen. Deze informatie is gebaseerd op de beste beschikbare evidentie en de consensus van een subgroep van porfyriespecialisten in het Europese Porfyrie Netwerk (Ipnet).

Download deze pagina als pdf door hier te klikken.

Inhoud

1. Wat is Porphyria Cutanea Tarda (PCT)?
2. Wat veroorzaakt PCT?
3. Wordt PCT overgeërfd?
4. Wat zijn de meest belangrijke predisponerende factoren?
5. Wat zijn de symptomen van PCT?
6. Hoe wordt de diagnose van PCT gesteld?
7. Kan PCT genezen worden?
Hoe kan PCT behandeld worden?
9. Wat kan ik doen?
10. Waar kan ik meer informatie krijgen over PCT?

1. Wat is Porphyria Cutanea Tarda (PCT)?

Porphyria cutanea tarda (PCT) is het meest voorkomende type porfyrie en treft, afhankelijk van waar u woont, ongeveer 1 op 5.000 tot 1 op 70.000 in de bevolking. Bij PCT worden grote hoeveelheden porfyrinen geproduceerd door de lever en opgestapeld in het lichaam, waardoor de huid gevoelig aan licht kan worden.

2. Wat veroorzaakt PCT?

PCT wordt veroorzaakt door een verminderde activiteit van het enzym uroporphyrinogeen decarboxylase (UROD) (een enzym is een eiwit in onze cellen dat de ene chemische stof omzet in een andere). Deze verminderde activiteit leidt tot een opstapeling van porfyrinen in de lever van waaruit zij overstromen in de bloedstroom en vervolgens de huid bereiken. Huidproblemen beginnen doorgaans tijdens de volwassen jaren, ‘tarda’ betekent ‘laat’. De oorzaak van de verminderde activiteit van UROD is nog niet volledig gekend, maar men gelooft dat dit het resultaat is van verschillende factoren (predisponerende factoren – zie de lijst hieronder) dewelke interageren met UROD en de kans verhogen dat iemand PCT krijgt.

3. Wordt PCT overgeërfd?

De meeste patiënten hebben een vorm van PCT die niet overgeërfd is. Dit type PCT wordt sporadische PCT of Type 1 PCT genoemd. In Europa heeft ongeveer een kwart van de patiënten een risicofactor voor PCT geërfd en heeft familiale of type II PCT. Dit wordt veroorzaakt door het erven van een mutatie dewelke één kopie van het UROD gen inactiveert, en het andere normaal laat functioneren. Iedereen heeft twee genen voor UROD in elke cel in het lichaam; één geërfd van hun moeder en één van hun vader. Het inactief zijn van één van de kopieën resulteert in een reductie van UROD activiteit in elke cel tot ongeveer 50% van het normale. Echter, de meeste familieleden die de genmutatie erven zullen geen PCT ontwikkelen doordat er ook andere oorzaken moeten aanwezig zijn (predisponerende factoren, zie verder) waardoor de activiteit in de levercellen tot ongeveer 20% van het normale vermindert.

4. Wat zijn de meest belangrijke predisponerende factoren?

De volgende factoren zijn de belangrijkste predisponerende factoren die geïdentificeerd werden. De meeste patiënten zullen minstens één factor hebben

  • IJzerstapeling in de lever. Bijna alle PCT patiënten hebben een verhoogd ijzer in de lever. Men denkt dat dit de belangrijkste factor is die het UROD enzym bijkomend inactiveert. Sommige van deze patiënten kunnen ook een aandoening geërfd hebben, hemochromatose genaamd, die verantwoordelijk is voor het stapelen van te veel ijzer in het lichaam.

  • Regelmatige alcoholconsumptie.

  • Virale infecties van de lever. Hepatitis C is een belangrijke predisponerende factor voor PCT in vele Europese landen.

  • Roken

  • Blootstelling aan sommige industriële chemicaliën.

  • Oestrogeen therapie. Bijvoorbeeld als orale contraceptie of hormonale vervangtherapie (HRT).

  • Dialyse voor nierfalen.

5. Wat zijn de symptomen van PCT?

Enkel huidzones die aan zonlicht blootgesteld worden, worden aangetast. Dit zijn meestal de handruggen, het gezicht en de hoofdhuid, en alle andere huidzones die regelmatig blootgesteld worden. Porfyrinen die door huidvaten circuleren worden geactiveerd wanneer ze aan licht blootgesteld worden, en stoten vrije radicalen af die de binding beschadigen tussen de buitenste huidlaag (de epidermis) en de onderliggende laag (de dermis) waardoor de huid kwetsbaar wordt. Het gevolg hiervan is dat, in aan de zon blootgestelde zones, zelfs een lichte kwetsuur of een alledaagse taak de huid kan doen breken of grote met vocht gevulde blaren kan doen ontstaan, die openbarsten en traag genezen, waarbij littekens en kleine witte verheven plekjes, milia genaamd, achterblijven. Er kunnen veranderingen in huidpigmentatie optreden, dewelke donkerder of lichter kan worden, en er kan een toename van dunne haargroei op de wangen en het voorhoofd ontstaan. Naast de huidproblemen kan de urine een donkere kleur krijgen door excretie van overtollige uroporfyrinen. Acute crises (de abdominale pijn en zenuwschade, vaak uitgelokt door medicatie of hormonen) die voorkomen in een groep porfyrieën die de acute porfyrieën genoemd worden, KOMEN NIET VOOR bij PCT.

6. Hoe wordt de diagnose van PCT gesteld?

De diagnose van PCT wordt gesteld door porfyrinen te meten in een staal bloed, urine en stoelgang. Deze testen zoeken naar een bepaald patroon van porfyrinen dat geassocieerd is met PCT. Dit is zeer belangrijk, omdat andere porfyrieën gelijkaardige huidproblemen kunnen veroorzaken. Uw arts zou ook moeten testen voor de hierboven beschreven predisponerende factoren die met PCT geassocieerd zijn.

Dit houdt bloedtesten in voor:
- leverfunctie
- virale hepatitis, Human Immunodeficiency Virus (HIV)
- ijzerwaarden en hemochromatose
Aangezien PCT vaak geassocieerd is met tekenen van leverschade – ten gevolge van alcohol, overtollig ijzer, hepatitis C virus of de porfyrie zelf- kan uw arts een echografie van de lever vragen om verlittekening, te veel vet in de lever of de aanwezigheid van een levertumor uit te sluiten.

Afhankelijk van de resultaten van deze testen kan u geadviseerd worden om een andere arts te raadplegen, bv. een leverspecialist of een hematoloog. Het porfyrinepatroon bij PCT is zo karakteristiek dat andere testen om het type van porfyrie vast te stellen normaal gezien niet nodig zijn. Leden van families waarin er meer dan één patiënt met PCT is zouden genetische counseling moeten krijgen en kunnen een (genetische) screening voor Type II PCT nodig hebben.
Indien een genetische oorzaak voor ijzerstapeling gevonden wordt, moeten naaste familieleden opgeroepen worden om te bepalen of zij opgevolgd of behandeld moeten worden voor ijzerstapeling.

7. Kan PCT genezen worden?

Hoewel de onderliggende oorzaken van PCT niet kunnen genezen worden, kan de aandoening goed onder controle gehouden worden en kunnen de porfyrinegehaltes gereduceerd worden tot de normale. Het is belangrijk dat de gekende predisponerende factoren onder controle zijn en eveneens behandeld worden. Met gepaste behandeling kunnen de huidproblemen traag oplossen en uiteindelijk verdwijnen, hoewel ze enkele littekens kunnen achterlaten. Herval kan zich voordoen 2 of meer jaren na succesvolle behandeling. Dit is de reden waarom patiënten met PCT hun arts op regelmatige tijdstippen zouden moeten blijven zien, ongeacht wat de predisponerende of bijdragende factoren zijn. Hepatitis C virus infectie is behandelbaar en kan genezen, dus dit moet ook bekeken worden.

8. Hoe kan PCT behandeld worden?

Het doel van de behandeling is om alle predisponerende factoren te verwijderen of te verminderen om de inactivatie van het UROD enzym om te keren en het teveel aan porfyrinen te verwijderen dat in het lichaam opgestapeld is.
Waarschijnlijk krijgt u één of twee specifieke behandelingen aangeboden:

  • Regelmatig (gewoonlijk eens per 2 weken) onttrekken van een eenheid bloed (dezelfde hoeveelheid als gegeven wordt door bloeddonoren) om het ijzergehalte te verlagen. De medische term voor deze behandeling is aderlating. Het lichaam gebruikt ijzer om meer bloed te maken en dit proces wordt herhaald tot voldoende ijzer weggewerkt is – vaak 5 tot 6 eenheden bloed. In de meeste gevallen zal dit verschillende maanden duren. Wanneer u ook hemochromatose heeft, kunnen aderlatingen op lange termijn nodig zijn. Het verlagen van de ijzerconcentratie in de lever resulteert in een verbeterde functie van het UROD enzym.

  • Lage dosis chloroquine of hydroxychloroquine (meestal een tablet tweemaal per week). Het is belangrijk dat dit enkel in zeer lage dosis wordt gebruikt, aangezien hogere dosissen acute ziekte kunnen veroorzaken. De chloroquine en hydroxychloroquine maken de porfyrinen meer oplosbaar en verhogen de uitscheiding ervan via de urine, wat kan resulteren in een donkerverkleuring van de urine. Aangezien enkel lage doses van chloroquine or hydroxychloroquine gebruikt worden, is een regelmatig oogonderzoek meestal niet nodig.

Beide behandelingen zijn doeltreffend bij de meeste patiënten. De keuze zal afhangen van verschillende factoren, waaronder welke predisponerende factoren het belangrijkst geacht worden voor de patiënt. Soms kunnen beide behandelingen nodig zijn. Voor patiënten die geen van beide behandelingen kunnen verdragen, zijn er andere opties beschikbaar, waaronder medicatie die helpt ijzer uit het lichaam te verwijderen, hoewel deze ingewikkelder zijn om toe te dienen.

Andere maatregelen:

  • Alcohol. Alle alcoholische dranken zouden vermeden moeten worden.

  • Roken moet gestopt worden.

  • Oestrogeen therapie. Aan vrouwen onder oestrogeenbehandeling zal gevraagd worden hiermee te stoppen terwijl PCT behandeld wordt. Eénmaal de PCT behandeld is echter, zou het mogelijk zijn om de hormoontherapie opnieuw op te starten.

  • IJzersupplementen zouden niet genomen mogen worden, tenzij u duidelijk bewijs van een ijzerdeficiëntie heeft.

  • Behandeling voor hepatitis C. PCT bij patiënten met hepatitis C kan opgelost worden door behandeling met direct acting antiviral (DAA) drugs.

Occasioneel kunnen de huidsymptomen verergeren en kan de urine donkerder verkleuren wanneer de behandeling gestart is.

9. Wat kan ik doen?

• Terwijl de behandeling loopt: vermijd zonlicht en bescherm uw huid tegen blootstelling aan het licht. De huid zal nog enkele maanden kwetsbaar en gevoelig blijven aan fel zonlicht tot de behandeling zijn volledige effect heeft. De huidschade bij PCT wordt veroorzaakt door het zichtbare deel van het spectrum van zonlicht, wat betekent dat gewone zonnecrèmes (dewelke beschermen tegen ultraviolet licht) niet werken. Reflecterende zonnecrèmes, gebaseerd op titaniumdioxide of zinkoxide dekking, zullen doeltreffender zijn. Het gebruik van zonnecrème die dihydroxyaceton bevat kan het licht tot op zekere hoogte tegenhouden. U zou moeten vermijden van de huid te beschadigen door beschermende kledij te dragen zoals handschoenen (bij voorkeur van wit katoen), een hoed (idealiter met rand of Foreign Legion-style ), schoenen eerder dan sandalen, en uw blootstelling aan de zon tot een minimum te beperken in deze periode. Wonden of gebarsten blaren moeten zuiver gehouden worden en elke huidinfectie moet onmiddellijk behandeld worden.
• Reacties op andere medicatie: in tegenstelling tot andere types van porfyrie, gaat PCT niet gepaard met acute porfyrie crises door medicatie. Helaas verwarren sommige artsen en apothekers PCT met de “acute porfyrieën” en kunnen zij u (verkeerdelijk) adviseren om bepaalde medicatie te vermijden. Over het algemeen kan u eender welke medicatie nemen die uw gezondheid vereist.

10. Waar kan ik meer informatie krijgen over PCT?

Aangezien PCT niet vaak voorkomt, zullen de meeste huisartsen weinig ervaring met de aandoening hebben. Dermatologen echter, zien de meeste mensen met PCT en kunnen soms advies inwinnen van een gespecialiseerd porfyriecentrum.

Indien u bezorgd bent over de waarschijnlijkheid van het overdragen van de aandoening op uw kinderen (familiale PCT) kan u doorverwezen worden naar een geneticus of een gespecialiseerd porfyriecentrum voor informatie.
De inhoud van deze website is gebaseerd op de consensus overeengekomen door Ipnet partners.

Hoewel er een aantal informatiebronnen zijn, waarvan de meeste zich op internet bevinden, kunnen deze niet gevalideerd zijn door porfyriespecialisten. De meesten geven details over de verschillende vormen van porfyrie.

De inhoud op deze website is gebaseerd op consensus overeengekomen door Ipnet partners.

Patiëntenverenigingen kunnen een goed contactpunt zijn voor informatie, netwerken en ondersteuning. Porfyrie patiëntengroepen in verschillende Europese landen staan opgelijst op de International Porphyria Network website en de Global Porphyria Advocacy Coalition (GPAC) website.

Vertaald door Sarah Marie Briké, RN, MSc, Metabolic Center, University Hospitals Leuven, Belgium, Maart 2022